Bildiğimiz beş duyunun yanında bizler için önemi büyük olan hareket ile ilgili duyular vardır. Kaslardan ve eklemlerden aldığımız, beden farkındalığını oluşturan duyulardan biri olan proprioseptif duyudur. Ne kadar kuvvet uygulamamız gerektiğine ve vücudumuzu nasıl hareket ettireceğimize bu duyu ile karar veririz. Bu sayede bir yumurtayı hangi kuvvette kıracağımızı biliriz ya da görmeden de merdiven basamaklarını çıkabiliriz.
Vestibuler sistemden aldığımız duyu sayesinde hareketin yönü ve hızı ile ilgili bilgileri algılarız. Eğer bu duyu iyi algılanmazsa en basit hareketi bile tehlike gibi algılayabiliriz. Bu yüzden taşıt rahatsızlığı yaşayan birçok insan var. Tam tersi de olabilir ve bu sefer de yerinizde durmak istemezsiniz.
Vücut dışında olanların yanında vücut içinde olanlar ile ilgili de sürekli bilgi sahibi durumdayız. Bu da interoseptif dediğimiz iç organlarımızdan gelen duyular ile ilgilidir. Vücudumuzu canlı tutar ve hayatta kalmak için gereklidir. Acıkma, susuzluk, vücut sıcaklığı, kalp hızı, uyku, uyanıklık gibi işlevlerin düzenlenmesinde önemli rol oynar.
Düşünsenize şu an bu yazıyı okurken bile vücudunuz yer çekimini algılayıp ona karşı kasları kullanıp vücudunuzun dik kalmasını sağlıyor. Yer çekimini algılayan ve kaslarınız hangi miktarda kasılacağına karar veren vestibuler sisteminiz iç kulakta yer alır. Hani çevrenizde vertigo rahatsızlığı yaşayan var ise bu sistem ile ilgilidir.
Bu yazıyı çok büyük olasılıkla telefonunuzdan okuyorsunuz. Telefonu kendiniz için en uygun uzaklıkta tereddüt etmeden hangi pozisyonda tutacağına vücudunuz karar veriyor. Bu kararı verirken uzaklık bilgisi sadece görme ile değil yine derinlik bilgisini algılayan iç kulaktaki vestibuler sistem sayesinde.
Ancak bununla bitmedi. Vücudun pozisyonunu algılayıp kolunuzu ve elinizi hangi konuma koyacağımız bilgisine proprioseptif dediğimiz duyu ile karar veriyoruz. Bu duyu kaslar ve eklem içlerinden gelen ve bizlerin beden farkındalığını sağlayan duyulardan biri. Telefonun şeklini ekran üzerindeki dokuyu ya da telefonun ısısı ile ilgili bilgiye de dokunma duyusu ile ulaşıyoruz. Yazıları okumak adına gözlerinizin baştan bağımsız hareketinden de yine vestibuler sistem sorumludur. Ekrandaki yazıya bakarken çevrede olup biten görsel uyaran ve sesleri bastırabilmemiz de beynimizin aldığı duyulardan neye odaklanacağına karar verebilmesi ile ilgilidir. İşin özü bu yazıyı okurken beynimiz bizim farkında olmadığımız birçok işi bir arada yürütmeye devam etti.
Duyular vücudumuzun hem içinden hem de dışından gelen uyaranlardan bilgi alır. Bu duyular beyinde işlemlenir ve bize dünyada olup biten için uygun cevabı ortaya koymamızda veri oluşturur. Zamanla hangi duyusal bilgi sonucunda nasıl davranacağımızı öğreniriz ancak bu deneyimlemeler gerektiren bir süreçtir.
Gelişim sürecinde bazen bu işlemleme sürecinde sıkıntılar ortaya çıkabilir. Bu durumda çevreden ve bedenden alınan duyulara uygun cevabı ortaya koymada sorun yaşanabilir. Bu noktada sinir sisteminin verdiği cevapları değerlendiren profesyonellere ihtiyaç vardır. Çünkü duyusal girdilerin hayata giriş süreci ve onlara verilen cevaplar eş zamanlı değerlendirilmelidir. Zeka ne kadar iyi gelişmiş olursa olsun, organize olabilmek ve günlük fonksiyonlarını yerine getirebilmek sinir sisteminin işleyişi ile ilgilidir. Sinir siteminin duyusal gelişimi ve işlemleme sürecinin düzgün işleyişi önemlidir.